Het islamitische standpunt jegens rente is duidelijk. Rente is verboden verklaard door Allah. Dit verbod is door Allah geopenbaard aan de profeet Moesa عليه السلام, aan de profeet ‘Isa (Jezus) عليه السلام en aan de laatste profeet Mohammed ﷺ.
Op deze wijze is een groot deel van de mensheid in zekere zin bewust geweest van een verbod op rente, aangezien de christenen, joden en moslims een groot deel van de wereldbevolking betreffen. Desalniettemin heeft het concept van riba (vrij vertaald naar rente in dit artikel) zijn weg gevonden naar acceptatie in het Westen en heeft zelfs grip op moslims die rente zo goed mogelijk proberen te vermijden.
De vraag die dan beantwoord dient te worden, is hoe dit concept zich door de eeuwen heen ontwikkeld heeft in de moderne economische systemen.
Het fenomeen van rente is al eeuwen welbekend en werd besproken en zelfs verafschuwd door filosofen zoals Plato (The Laws, c742), Aristoteles (Politics, 1258 b 1, 2-8), Aristophanes (the Clouds, 1283 FD) en Plutarch (Morality on Money Lending, 829). Zij beschouwden rente als een gevaar voor het welzijn van de maatschappij. Aangezien het een kleine groep van rijke kapitaalbezitters op gespannen voet zet met een grote groep arme schuldenaars.
Onder de Romeinen waren er heren zoals Seneca (De Beneficiis, VII, X7) en Cicero (De Oficiis, II, XXV) die rente vergeleken met moord. Dit was ondanks het feit dat rente (met grote moeite, aangezien er vele pogingen zijn gewaagd om rente in zijn geheel te verbieden) gedoogd was binnen het Romeins recht.
De voorvaderen van de christelijke kerk, onder anderen Gregorius Nysennas (P.G. 46,434), Juan Chrisostomos (P.G. 53, 375:57, 61 bis) Augustinus (PL 33, 664) en Thomas Acquinas (Summa II-II, question 1xxvii, de Malo question xiii, 1.2.a.14) vergeleken renteniers met degene die het verkopen en het gebruiken van wijn als twee verschillende transacties presenteerde (ofwel geld vragen voor het product en daarna ook voor gebruik van het product wat nu formeel in bezit is van de ander).
Ook christelijke koningen zoals Alfonso de Wijze (Partidad 1, Titulo XIII, Law IX) en Alfonso XI (Ordenameniento, XIII, Law IX) verboden rente, evenals alle moslimheersers toen er werd geregeerd met islam in de moslimlanden. Veel christelijke geleerden verboden rente tot ongeveer het jaar 1830. Dit was het moment dat christelijke geleerden langzamerhand kleine rente-gelieerde transacties begonnen toe te staan. Een voorbeeld hiervan betreft paus Benedicto XVI (Encyclopedie van de Italiaanse Bisschop 1745).
Zelfs hedendaagse denkers zoals Goethe of Wagner hebben zich fel uitgesproken tegen het fenomeen van rente. Goethe bekritiseerde bijvoorbeeld het concept van papieren geld en Wagner heeft levenslang gevochten tegen de staat in de strijd tegen rente. J.P. Proudhon beschouwde rente zelfs als een wijze waarop het commerciële landschap wordt verlamd (What is property?, 1841).
Ezra Pound vond tegenstanders in zijn kritiek op rente en werd zelf een landsverrader (Canto’s, XLV, XVI) genoemd. Een enorme en schandalige historische uitzondering op dit perspectief was dat dat van de joden. Een perverse interpretatie van de Mozaïsche wetten waarbij zij het toestonden om geld te lenen aan niet-joden tegen rente.
Op deze wijze trachtten zij macht te vergaren. Een historisch feit welke gedemonstreerd is in het boek van Werner Sombart, genaamd “De joden en het economische leven”.De transitie van het verbod op rente tot het volledig legitimeren van rente kent een lange tijdspanne en verliep incrementeel. Wanneer we teruggaan naar de tijd van Aristoteles, lezen wij terug hoe sterk zijn afkeer was van rente. Aristoteles was van mening dat, op ruil van goederen na, zaken een stabiele waarde dienen te hebben en propageerde dat het waarderen van zaken niet overgelaten mocht worden aan de grillen van de mens.
Dit wil zeggen dat de waarde van goederen afhankelijk dient te zijn van de wisselwerking tussen vraag en aanbod. Hierbij is het de maatschappij in zijn geheel die dus invloed heeft op de prijs.
Moslims hebben hetzelfde perspectief gebracht naar het Westen op een moment dat rente een gemeengoed was geworden in desbetreffend gebied. Iemand die hier ook een bijdrage aan heeft geleverd, is Qadi (rechter) Aboe Bakr, een van de meest bekende geleerden in Andalusië. Hij definieerde rente als een onrechtvaardige verhoging tussen de waarde van het goed en de prijs die voor desbetreffend goed was bepaald.
Een voorbeeld hiervan betreft een monopolie of een monopsonie, waarbij bepaalde minimumprijzen of maximumprijzen worden vastgesteld en worden afgedwongen jegens consumenten. Een ander voorbeeld is dat er na een afgesloten overeenkomst wijzigingen worden aangebracht in de prijs van het goed (dit kan voorkomen bij uitgestelde betalingen).
Een ander voorbeeld van een Europese geleerde die ook dit perspectief aanhield, betreft Thomas Aquinas. Hij eiste dat er een onderscheid gemaakt diende te worden tussen goederen die wel verhuurd mochten worden in ruil voor geld (echte producten) en activa (zoals geld) waarbij dit niet toegestaan zou mogen worden.
Ondanks de meningen van vele Europese geleerden en filosofen, heeft het fenomeen van rente altijd wel een plek gekend in economische transacties. Ferrero (schrijver van “The greatness and decay of Rome”) was zelfs van mening dat de gewoonte van rente Rome heeft verwoest. De mate waarin dergelijke transacties voorkwamen was echter wel beperkt. Dit was voornamelijk het resultaat van het christelijke verbod. Dit verbod weerhield de ontwikkeling van op rente gebaseerde transacties.
De joden daarentegen waren niet vies van rente-transacties en zij werden daarom ook grootaandeelhouder in het exclusieve domein van op rente gebaseerde transacties. Vooral tussen de elfde en vijftiende eeuw was de ontwikkeling van de joodse rentemarkt fors in Venetië. Het grote gehalte aan joodse burgers droeg hier uiteraard aan bij
Dan is het ook niet verwonderlijk dat Venetië de geboorteplaats is van voorlopers van het huidige type financiële instellingen (zoals de moderne bank) waar het concept van debet en creditposities werd vervaardigd. Christelijke gereformeerden zoals Luther en Zwingli veroordeelden het gebruik van rente, maar Jean Calvin was een van de eerste personen die zijn stem verhief ter verdediging van dit concept van geldvermeerdering. Een eeuw later was het zijn discipel Claude Saumairc, die in zijn boek “Concerning Usury” (1638) zijn argumenten aandroeg waarom rente noodzakelijk was om “de verlossing” te bereiken.
Het was in deze periode dat de theocentrische visie van de mens begon te transformeren. De grootste verandering was het resultaat van de Franse revolutie. Twee gebeurtenissen waren hierbij relevant. De officiële circulatie van papieren geld (assignats) en het opheffen van het verbod op rente op leningen, zoals besloten in het decreet van de 2e en 3e van oktober 1789.
Deze zogenaamde Verlichting was de periode waarin de perceptie van het Westen op het leven drastisch veranderde. Abbot Barruel schreef in zijn boek “de Memories” dat de Franse revolutie werd gekenmerkt door drie specifieke groepen, namelijk atheïsten, encyclopedisten en economen. Denkers zoals Abbot Ferdinando Galiano, Jeremy Bentham, Adam Smith, David Ricardo, Karl Marx en Milton Friedman zijn later vaandeldragers geweest in het propageren van rente als een van drijfveren van de economische motor.
In boeken zoals “Defence of Usury” (1787) van Jeremy Bentham en “Principles of Political Economics” (1848) wordt rente zelfs gepresenteerd als een belangrijk principe binnen het moderne economische stelsel.
Het omarmen van secularisme door het Westen, het loslaten van de christelijke normen, waarden en regelgeving, betekende een “verlossing” op veel gebieden. Het leven mocht nu ingericht worden op een wijze dat zo veel mogelijk lusten werden behartigd. Het juridisch, sociaal-maatschappelijk en economische leven is daarna vormgegeven door de belangrijkste denkers van dat moment. Adam Smith, een calvinist (en dus logische voorstander van rente), Karl Marx (van joodse komaf), David Ricardo (eveneens een jood) en Jeremy Bentham (Engelse filosoof) hebben vele werken geproduceerd die gebruikt zijn voor het vormgeven van de huidige economische realiteit.
Bovenstaande geeft een klein inzicht in hoe wij zijn gekomen waar wij nu staan. Een wereld waar geen enkele geldeenheid niet in aanraking is gekomen met rente. Een wereld waar er sprake is van macro-economische instabiliteit, een onevenwichtige verdeling van welvaart en een steeds groter wordende kloof tussen arm en rijk. Een onherstelbare kloof.
Slapend en oud geld wat langzamerhand steeds meer wordt omdat er geteerd wordt op arme zielen die uiteindelijk niet meer in staat zijn om af te lossen en rentebetalingen te doen. En hierdoor genoodzaakt zijn om weer geld te lenen van anderen om eerdere leningen af te betalen en in vicieuze circuits van schulden terechtkomen.
Overheden die dezelfde situatie meemaken en economisch gekoloniseerd worden. Dit wordt uiteindelijk weer verhaald op staatsburgers die de belastingen steeds hoger en hoger zien worden op goederen. De profeet ﷺ sprak eeuwen geleden over onze tijd waarin hij het volgende aangaf (overgeleverd door Aboe Hoeraira رضي الله عنه, Moesnad Ahmad 10191, classificatie Sahih):
يَأْتِي عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ يَأْكُلُونَ فِيهِ الرِّبَا قِيلَ النَّاسُ كُلُّهُمْ قَالَ مَنْ لَمْ يَأْكُلْهُ مِنْهُمْ نَالَهُ مِنْ غُبَارِهِ
“Er zal een tijd komen waarin mensen rente zullen consumeren”. Hierop werd gevraagd: “Alle mensen?”. De Profeet antwoordde hierop: “Diegene die het niet consumeren zullen geraakt worden door de stof van rente” (vrije vertaling).
Dit is precies de situatie waarin wij verkeren. De ontwikkeling van rente is sterk geweest op macro- en micro-economisch vlak. Zodanig dat het alle huishoudens over de gehele wereld heeft geraakt. De combinatie van het beïnvloeden van de publieke opinie door vele denkers en filosofen in het Westen en de acceptatie op systematisch niveau (op staatsniveau onder andere het resultaat van de acceptatie van secularisme) is hierin essentieel geweest.
Door de dominantie van het Westen, heeft dit concept zijn weg ook gevonden in de moslimlanden. En al jaren wordt er getracht om moslims te bedriegen door hen te laten geloven dat er bepaalde situaties bestaan waarin dergelijke op rente gebaseerde transacties toegestaan zouden zijn.
Eeuwenoude gerespecteerde islamitische instituties in handen van corrupte heersers, worden gedwongen om fatawa uit te vaardigen die het aangaan van op rente gebaseerde leningen toe te staan in bepaalde situaties. Enkel en alleen een poging om zelfs de ondubbelzinnige zaken binnen islam te presenteren als zaken waar legitieme meningsverschillen over kunnen bestaan.
Wat hoop geeft in onze erbarmelijke toestand, is het feit dat Allah rente vernietigt. En wanneer het kapitalistisch imperium aan het afbrokkelen is en uiteenvalt onder het gewicht van haar eigen schuld, dan zal de stofwolk van deze ineenstorting ons allen treffen.
Dan zal de wereld ook de wijsheid zien achter de uitspraak van Allah:
يَمْحَقُ ٱللَّهُ ٱلرِّبَوٰا۟ وَيُرْبِى ٱلصَّدَقَـٰتِ ۗ وَٱللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ كَفَّارٍ أَثِيمٍ
“Allah zal de rente verwoesten en zal daden van liefdadigheid doen toenemen. En Allah houdt niet van de ongelovige zondaren” (al-Baqarah: 276).
