Wij leven in een tijd van social media en media geweld, waarin kinderen steeds jonger geconfronteerd worden met allerlei ideeën over wie je zou moeten zijn. Influencers proberen via verschillende kanalen jongeren te bereiken en te introduceren aan nieuwe manieren om uiting te geven aan je ware ik. Veel leggen hun reis vast en vertellen uitvoerig hoe zij worstelen om vorm en inhoud te geven aan hun identiteit.
Maar wat bedoelt men eigenlijk met identiteit?
Een van de definities die wordt gegeven is: “[Identiteit is] Hetgeen zich van de anderen onderscheidt” of “De kenmerken van een persoon of groep waardoor zij zich van een andere persoon of groep onderscheiden”
Een van de onderdelen van identiteit (zoals de definitie ook aangeeft) is het vermogen om onderscheid te maken tussen iemands identiteit. Een belangrijk aspect van identiteit is dus onderscheid maken.
Maar de vraag is dan, waarom zouden wij onderscheid moeten maken?
Een manier om hier naar te kijken is dat de zoektocht naar identiteit eigenlijk een zoektocht is naar je ware “ik”. Daarin zoek je naar elementen die jou uniek maken. In de praktijk zijn er namelijk talloze verschillen op te merken tussen de mensen. Een persoon kan onmogelijk op basis van alle verschillen die er zijn zich één voelen met de ander. Een cruciaal aspect om dichter tot anderen te komen is dus door eerst jezelf te onderscheiden.
Het is dus een belangrijke stap richting het vormen van jouw identiteit. Bij de afwezigheid van een onderscheidende factor dat jouw identiteit uniek maakt, heb je als gevolg dat je nergens werkelijk bij hoort omdat jouw identiteit niet duidelijk en expliciet is gemaakt.
Een andere belangrijke vraag die wij onszelf vervolgens zouden moeten afvragen is: Wat bedoelen we eigenlijk met onderscheid? En op basis van wat moet jij je onderscheiden van anderen? Is dat jouw favoriete voetbalclub? Jouw vlag? Jouw geslacht of geaardheid? Dit zijn hele belangrijke en fundamentele vragen waar wij allen diep over zouden moeten nadenken. Om je op weg te helpen wil ik aantonen hoe Islam hiernaar kijkt.
Wanneer wij praten over identiteit en onderscheiden (in het Arabisch tamayyuz) dan praten over de mens als zijnde mens. Met andere woorden wij focussen ons onderzoek op wie deze mens precies is en wat hem drijft. Dit kan op verschillende niveaus. De meest basale niveau is het niveau van iemands behoeften en instincten. Met andere woorden: Wat drijft een persoon om handelingen te verrichten.
Onze observatie is dat we zien dat elke mens hier gelijk in is. Iedereen heeft namelijk de behoefte om te eten, drinken en slapen. Maar ook om te overleven en voort te planten. Iedereen heeft ook een aanbiddingsinstinct en geeft daar op een of andere manier uiting aan. Zo heeft iedereen op een gegeven moment wel een antwoord voor zichzelf geformuleerd over het bestaan van een Schepper. Sommige zijn 100% overtuigd dat er een Schepper bestaat, andere twijfelen aan zijn bestaan. Sommige antwoorden met: “ik weet het niet”. Maar je zal vrijwel geen volwassen persoon tegengekomen die nog nooit gehoord heeft van de vraag: “Bestaat er een Schepper?” Laat staan dat die persoon er niet over heeft nagedacht en met een antwoord is gekomen, in welke vorm dan ook.
Een andere invalshoek, eentje waar wij wel verschil zien, is hoe mensen invulling geven aan hun behoeften en instincten. Dus het hebben van deze behoeftes is bij iedereen gelijk, maar de manier waarop mensen daar invulling aan geven kan sterk verschillen. Zo viert de een zijn promotie door te gaan drinken en de ander door Allah te bedanken en sadaqa te geven.
Maar één van de zaken die wij tegenwoordig het meest tegenkomen waar mensen onderscheid in maken is toch wel iemands afkomst, geslacht of huidskleur. Zaken die eigenlijk buiten de invloedsfeer liggen van de persoon zelf. Iemand heeft er in eerste instantie niet ervoor gekozen om blank te zijn. Toch zien we in het verleden – en nog steeds – dat men heel snel naar deze factoren grijpt om onderscheid tussen twee personen te maken. Sterker nog die wordt vaak als eerste naar gegrepen om zodoende zichzelf boven de ander te plaatsen zoals we bijvoorbeeld in de tijden van de slavernij in Nederlandse koloniën veelvuldig zagen.
Dit fenomeen is ook totaal niet iets nieuws, maar eerder een conflict dat direct bij de Schepping van Adam (as) optrad. Zo zei Iblies:
أَنَاْ خَيْرٌ مِّنْهُ خَلَقْتَنِي مِن نَّارٍ وَخَلَقْتَهُ مِن طِينٍ
“Ik ben beter dan hij. U heeft mij uit vuur en hem uit klei geschapen.” (VBK soera Al A’raaf, ayaa 12).
Hij zag kwaliteiten in vuur die beter waren dan aarde. Dit is zoals wij hebben gezegd iets dat buiten de invloedsfeer zit van de persoon die ermee is geboren.
Islam is gekomen om al deze zaken teniet te doen. Niet alleen dat, maar ook om deze ideeën te corrigeren en te vervangen met andere ideeën. Allah (swt) zegt namelijk hierover in de Koran:
وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ
“Wij hebben de kinderen van Adam geëerd”.(VBK soera Al Israa, ayaa 70).
Veel geleerden hebben over deze eer gesproken en waarom wij deze precies hebben gekregen. Imaam al Qoertoebie zei: “Van alle meningen, is de sterkste dat het verstand de reden is dat de mens is geëerd. Want dat is de reden dat hij een bewustzijn kent en verantwoordelijkheid moet afleggen”
Dus het uitgangspunt zoals Islam dat ziet, is dat elke mens een nobele en eervolle positie kent. En geen enkele uiterlijke kenmerk brengt daar verandering in. Het maakt niet uit of de persoon uit Tanzania komt en Swahili spreekt of Brits is en Engels praat of uit Indonesië komt en Bahasa praat. Allen verdienen zij deze eervolle titel van Allah (swt) en dienen zij elkaar te respecteren. Sterker nog, de verschillen die er zijn dienen eigenlijk voor een heel andere reden. Allah (swt) zegt namelijk:
يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن ذَكَرٍ وَأُنثَىٰ وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ
“O, mensheid! Wij hebben u uit man en vrouw geschapen en Wij hebben u tot volkeren en stammen gemaakt, opdat u elkander moogt kennen. Voorzeker, de godvruchtigste onder u is de eerwaardigste bij Allah. Voorwaar, Allah is Alwetend, Alkennend. ”. (VBK soera Al Hoedjoeraat, ayaa 13).
Vervolgens kan de mens zichzelf verheffen doormiddel van zijn gehoorzaamheid aan de Schepper door zijn goede daden. Of hij verlaagt zichzelf door zijn ongehoorzaamheid en slechte daden. Zoals Allah (swt) zegt:
أَمْ تَحْسَبُ أَنَّ أَكْثَرَهُمْ يَسْمَعُونَ أَوْ يَعْقِلُونَ ۚ إِنْ هُمْ إِلَّا كَالْأَنْعَامِ ۖ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِيلً
“Denk jij dat de meeste van hen luisteren en begrijpen? Zij zijn net zoals de dieren. Nee zelfs lager dan de dieren!” (VBK soera Al Furqaan, ayaa 44)
Wat voor pad een persoon ook kiest, hij heeft het allemaal zelf in de hand. Dit is ook bij Allah de enige criteria waarop een persoon zich kan verheffen boven de ander. Maar allemaal met de voorwaarden van Allah en beoordeelt door Allah en niet van en door de mens.
Wanneer wij diep nadenken kunnen wij alleen maar tot de conclusie komen dat alle factoren die men kan bedenken om te dienen als onderscheidende factor voor de identiteit, dat dezen alleen maar leiden tot onderdrukking van de ander en het buitensluiten van anderen waardoor het faalt om de mensheid op basis hiervan te verenigen.
Hier komt ook de primaire functie van imaan (geloofsovertuiging) bij kijken. Het geeft je een perspectief op het leven en drijft jou naar een bepaalde type handeling. De moslim die imaan heeft in Allah en het Hiernamaals verschilt wezenlijk van een kapitalist die zijn economische belangen voor alles stelt. Maar de moslim realiseert zich ook dat er tegelijkertijd geen noemenswaardige verschil is tussen een blanke en een zwarte.
De moslim met imaan zal zich realiseren dat zijn identiteit gekoppeld is aan zijn religie en zijn overtuiging in een Schepper en niet op basis van zijn huidskleur of afkomst.
Hij weet ook dat zijn Schepper niet naar deze uiterlijkheden kijkt. De Profeet (saw) heeft namelijk gezegd:
اللَّهَ لا يَنْظُرُ إِلَى صُوَرِكُمْ وَأَمْوَالِكُمْ وَلَكِنْ يَنْظُرُ إِلَى قُلُوبِكُمْ وَأَعْمَالِكُمْ
“Allah kijkt niet naar jullie voorkomen of jullie rijkdom, Hij kijkt echter naar jullie harten en daden.”
Ten slotte: Waarom zou Islam dan wel geschikt zijn als basis voor jouw identiteit? En niet alleen voor jou omdat je toevallig uit een Islamitisch gezin komt maar voor alle mensen op aarde?
In het kort zijn het drie punten:
- Islam is een geloofsovertuiging dat het verstand aanspreekt en vraagt om een verstandelijke overtuiging.
- De principes en gedetailleerde uitleggen van deze geloofsovertuigingen laten geen blijk van onderscheid zien in huidskleur, land van herkomst of welke taal je spreekt
- Het heeft systemen en wetten die overeenstemmen met deze visie en dit in de praktijk kan brengen om de ongelijkheid te elimineren.
Islam is dus de enige religie die de gehele mensheid kan verenigen en tegelijkertijd onderscheidend kan zijn van andere ideeën en ideologieën die de mens enkel onderdrukt en verdeeld. Imaan in Islam is gebaseerd op het verstand. Het is dus toegankelijk voor iedere persoon en er bestaat niet zoiets als een religieuze of heilige figuur in Islam. Daarnaast is iedereen, man en vrouw, zwart of wit gelijk in Islam. De natuurlijke neiging om beter te zijn dan de ander is door Allah (swt) op de perfecte manier gekanaliseerd en mag worden aangetoond door de beste dienaar te zijn. Hierdoor neigt de mens altijd naar het goede, ook al is hij bezig om zichzelf te onderscheiden met de rest. Hij doet het namelijk enkel voor de tevredenheid van zijn Schepper en niet voor de mensen. En om de tevredenheid te verkrijgen is het absoluut niet nodig om anderen daarbij te schaden, sterker nog, dat is een garantie voor Zijn (swt) Woede.
Als laatste punt wil ik aanstippen: Er is een wenselijk verschil tussen imago en identiteit. Jouw imago is namelijk wat anderen van jou vinden of over jou denken. Of wat jij denkt dat anderen over jou vinden. Identiteit gaat dieper dan dat. Identiteit gaat over jouw ware ik. Helaas houden vele zich vooral bezig met het eerste (het imago) en verliezen hierbij hun ware ik uit het oog. Daarom is het heel erg belangrijk om diep te reflecteren door middel van het overpeinzen van de Koran en de ahadith en te leren hoe Islam jouw identiteit precies invult zodat jij zowel online als offline kan vast houden aan jouw ware ik.
