De voormalige premier Imran Khan was in de rechtbank om beschuldigingen tegen hem aan te horen, variërend van corruptie tot opruiing, om vervolgens dramatisch gearresteerd te worden door agenten in reluitrusting, die hem naar buiten begeleidden en in een voertuig duwden. Khan’s aanhangers gingen de straat op en staken voertuigen in brand, vielen legerbases aan en ook de huizen van enkele commandanten. Hoewel de arrestaties en opsluiting van voormalige premiers niet ongekend zijn in Pakistan, geldt dit niet voor acties tegen het leger. Imran Khan en het leger hadden lange tijd hartelijke relaties, maar dit is dramatisch ten einde gekomen. Net als in de fantasiedramaserie Game of Thrones gaat het hier niet om nobele families die vechten om de troon. In dit geval wil de hoogste legerleiding van Pakistan de status quo handhaven, terwijl Imran Khan de troon voor zichzelf wil.
Pakistan werd in 1947 een natie toen het Britse Rijk India verdeelde. Het eerste decennium van het bestaan van Pakistan werd een ramp door de eerste generatie leiders die ergens tussen middelmatig en onbekwaam waren. Pakistan stond vanaf het begin voor immense uitdagingen, aangezien India het grootste deel van de industrie, hulpbronnen en uitrusting van het Britse Rijk kreeg, dus Pakistan had een zwakke positie. Tot 18 miljoen mensen staken heen en weer over de Radcliffe-lijn, de grens tussen Pakistan en India. De leiders van Pakistan hadden geen plan, strategie, beleid of grondwet over hoe ze met deze immense uitdagingen wilden omgaan. Als gevolg hiervan gaven de eerste leiders van Pakistan elkaar de schuld, waarbij de eerste premier Liaquat Ali Khan zelfs werd vermoord in 1951.
Een leger met een staat
In deze context kon het leger zijn eerste staatsgreep plegen, de eerste van velen in 1958, waarbij generaal Ayub Khan president Iskander Mirza omverwierp. Het leger versterkte zijn rol toen de Koude Oorlog begon en Pakistan zich aansloot bij de containmentstrategie van Amerika tegen de USSR. Militaire uitrusting en economische steun stroomden Pakistan binnen, waardoor het leger de werkelijke heersers van Pakistan werd. Het leger breidde in de loop der tijd zijn portfolio uit en bouwde economische belangen op, van bedrijven tot land en bezittingen. Vandaag de dag is het leger van Pakistan net zozeer een onderneming als een leger. Hierdoor heeft het leger rechtstreekse macht gehad en de regering geleid gedurende 31 van de 76 jaar dat Pakistan bestaat. Maar wanneer het leger niet aan de macht is, werkt het aan het creëren van politici, verschuift ze ze en gebruikt ze ze om evenwicht te bewaren ten opzichte van anderen. Wanneer een civiele politicus te ambitieus wordt of de positie van het leger in Pakistan ter discussie stelt, kan hij worden verwijderd of zelfs worden opgehangen, zoals Zulfiqar Ali Bhutto in 1979.
Vandaag de dag is het leger van Pakistan net zozeer een onderneming als een leger
Het leger richtte zich in de jaren 2010 tot Imran Khan, omdat de dynamiek van Pakistan aan het veranderen was en de status quo bedreigde. Generaal Musharraf’s steun voor de Amerikaanse oorlog tegen terreur en zijn verbod op groepen die probeerden Kasjmir te bevrijden, bezorgde hem niet alleen de bijnaam ‘Busharraf’, maar bracht ook de geloofwaardigheid van het leger in twijfel. Het leger begon in het midden van de jaren 2000 gesprekken met Benazir Bhutto, wat uiteindelijk leidde tot haar echtgenoot Asif Ali Zardari die president werd van 2008 tot 2013, en daarna keerde Nawas Sharif terug aan de macht vanaf 2013. Een hele generatie Pakistanen groeide op tijdens de oorlog tegen terreur en de Amerikaanse invasie van Afghanistan en zag Musharraf, Zardari en Sharif als losgekoppeld van hun sentimenten. Ook de economie leed enorm doordat leiders zoals Zardari meer geïnteresseerd waren in het behouden van het presidentiële paleis dan in het werken aan nationaal beleid. Toen Nawaz Sharif het in 2013 overnam van Zardari, werd de situatie alleen maar erger. De hoogste legerleiding maakte zich zorgen dat deze nieuwe generatie steeds radicaler werd, omdat het regime, de economie en de heersers precies het tegenovergestelde waren van hun sentimenten. In deze context wendde de hoogste legerleiding zich tot Imran Khan.
Politiek van de status quo
Imran Khan had een succesvolle cricketcarrière, die culmineerde in het aanvoeren van het nationale team naar de Wereldbeker in 1992. Khan, een nationale held, trok zich na deze prestatie terug en richtte zich op de bouw van het eerste kankerziekenhuis van Pakistan. In 1996 richtte Khan de Pakistan Tehreek-e-Insaf (PTI) op – beweging voor rechtvaardigheid – en maakte zijn eerste stap in de nationale politiek. Maar de volgende twee decennia bleef Khan in de politieke wildernis, omdat zijn partij moeite had om zetels in de nationale assemblee te winnen, behalve die van Khan zelf. Khan bleef in de oppositie tijdens het militaire regime van generaal Musharraf. Khan slaagde erin de provinciale assemblee van Khyber Pakhtunkhwa te winnen in 2013, en daar bouwde hij zijn profiel op met zijn anti-Amerikaanse boodschap en anti-corruptieslogans. In een tijdperk van populistische politiek omarmde Khan slogans als een medinastaat, een welvaartsstaat, rechtvaardigheid en het uitroeien van corruptie. Op dat moment verkeerde Pakistan in economische chaos, waarbij politici het land plunderden. Maar er waren twee belangrijke factoren die het lot van Khan veranderden, nadat hij zo lang in de politieke wildernis had gezeten. Ten eerste zocht het leger naar iemand die vertrouwen kon herstellen in het systeem, iemand met een smetteloze achtergrond die niet tot de gebruikelijke politieke klasse behoorde. Imran Khan paste perfect in dat plaatje. Omdat Khan’s partij voornamelijk om hemzelf en zijn persoonlijkheid draaide, deed het leger wat het altijd al had gedaan: het zorgde ervoor dat een aantal politici hun partijen verlieten en zich bij Imran Khan aansloten. Deze twee factoren hebben ertoe geleid dat Imran Khan in 2018 premier werd. Het feit dat hij Nawaz Sharif onder corruptieaanklachten had verdreven in 2017, hielp ook.
Rode lijnen
Van 2018 tot het einde van 2021 had Imran Khan zeer goede relaties met het leger. Khan bleef het leger prijzen en noemde het een pijler van het land. Tegen 2021 was de inflatie in de dubbele cijfers, was de economische groei gehalveerd en nam de armoede toe. Hoewel Imran Khan slogans promootte, schoot hij tekort als het ging om regeren. Toen COVID-19 leidde tot lockdowns, verslechterde deze al slechte situatie alleen maar. Het leger begon zich zorgen te maken omdat velen Imran Khan zagen als de man van het leger, die hen nu in verlegenheid bracht. Maar in oktober 2021 bezegelde Imran Khan zijn lot.
Hoewel Imran Khan slogans promootte, schoot hij tekort als het ging om regeren
Generaal Bajwa zou naar verluidt een memo naar de premier hebben gestuurd om een aantal personeelswijzigingen in het leger aan te kondigen. Dit is iets wat altijd gebeurt; de legerleider bepaalt de bevorderingen, pensioneringen, overplaatsingen, waarna de burgerregering deze aankondigt om enige schijn van democratie te behouden. Khan zou echter treuzelen omdat zijn handler, luitenant-generaal Faiz Hameed, die zijn opkomst had georkestreerd, werd overgeplaatst van het hoofd van de ISI – de Pakistaanse spionageagentschap – naar een korpscommandant. Voor generaal Bajwa was dit een rode lijn die geen enkele burger zou moeten overschrijden. Generaal Bajwa zocht contact met de Sharifs in het VK, die een katalysator zouden vormen voor de Pakistan Democratic Movement (PDM), een coalitie van anti-Imran Khan-politici die op zoek waren naar macht. Dit leidde tot een motie van wantrouwen in april 2022, waarbij veel politici die zich bij Imran Khan hadden aangesloten en hem aan de macht hadden geholpen, hem in de steek lieten.
De hand bijten die je voedt
Imran Khan, net als de adellijke families in de Game of Thrones-dramaserie, weigerde geruisloos te vertrekken. Khan begon een campagne van toespraken, marsen en protesten waarin hij de hoogste legerleiding beschuldigde van corruptie en manipulatie van de politiek. Op dat moment was het duidelijk dat de legerleiding een einde wilde maken aan de politieke carrière van Imran Khan. In mei 2023 werd Khan gearresteerd en beschuldigd van corruptie, opruiing en het in gevaar brengen van de nationale veiligheid. Khan’s arrestatie leidde tot gewelddadige protesten van zijn aanhangers, die de straat op gingen, legerbases aanvielen en brandstichtingen en vernielingen aanrichtten. Het leger reageerde met een harde hand en hield Khan vast in een zwaarbeveiligde faciliteit.
De toekomst van Pakistan blijft onzeker. Het leger heeft duidelijk gemaakt dat het de status quo wil handhaven en geen civiele politicus wil die de macht van het leger ter discussie stelt. Imran Khan’s politieke carrière lijkt voorbij te zijn, maar politiek in Pakistan is vaak vol verrassingen en onverwachte wendingen. Het blijft afwachten hoe de politieke situatie zich verder zal ontwikkelen en wie de volgende troonpretendent zal zijn in dit spel van tronen.
