Sultan Abdoel Hamied, een van de laatste kaliefen van het Ottomaanse Rijk schreef in zijn memoires:
“In ons imperium zou de liefde voor het vaderland (vatan fikri) geen voorkeur moeten hebben boven de liefde voor de religie en het Kalifaat” en hij schreef: “Zolang de eenheid van Islam continueert blijven Engeland, Frankrijk, Rusland en Nederland in de palm van mijn hand. Ondanks dat de moslimlanden bezet zijn door hen blijft het woord van de kalief voldoende om een Jihad te starten tegen hen. Als dit gerealiseerd zou worden dan zal dit catastrofaal blijken voor de christenen”.
Eenheid van de moslim Oemma is een concept waar vrijwel iedere moslim het over eens is dat dit een nobel en noodzakelijk streven is. Ondanks dat iedereen dezelfde mening hierover heeft, is er toch veel verschil in hoé deze eenheid tot stand moet komen. Het concept van eenheid wordt overal aangehaald binnen de Oemma. Eenheid is goed en verdeeldheid is slecht. Het wordt vaak herhaald maar wanneer men doorvraagt blijkt het concept van eenheid toch sterk te verschillen, afhankelijk van wie je het vraagt. Dit verschil van inzicht leidt ertoe dat er van doelgericht werken om eenheid te realiseren in de praktijk vaak vrij weinig terechtkomt.
Ik ben gaan onderzoeken wat verschillende denkers en geleerden hebben geschreven over dit onderwerp. Een aantal zaken die ik toen ben tegengekomen waren:
- Vrijwel iedereen erkende dat eenheid in Islam belangrijk is, zelfs van vitaal belang
- Iedereen onderstreept min of meer dat er van eenheid op dit moment vrij weinig te merken is
- Een grote groep geleerden heeft wel benadrukt dat we eenheid kunnen hebben ondanks onze verschillen. Dit vond ik een interessant punt.
- Wat me opviel is dat de focus bij sommige hedendaagse geleerden vrij veel lag op de individuele daden die wij konden of moesten verrichten om te werken richting eenheid.
Het woord Oemma wordt door de klassieke geleerden consistent gebruikt om daarmee de gehele moslimnatie aan te duiden. Zo bespreekt bijvoorbeeld al Mawardi in zijn boek Ahkaam al Soeltaniyyah het concept van Imamah van de Oemma en dat dit de leider is (in politieke zin) van de gehele Oemma.
In de Koran treffen wij een aantal ayaat die hierover spreken, zoals bijvoorbeeld het vers:
إِنَّ هَٰذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ
Waarlijk! Deze godsdienst is één godsdienst en Ik ben jullie Heer, aanbidt Mij dus (alleen). {VBK Al Anbiya, 92]
Imaam al Qoertoebie heeft in zijn tafsier (uitleg van de Koran) gezegd over dit vers:
“Jullie Oemma is een Oemma. Nadat Allah (swt) de Profeten heeft genoemd en daarover heeft gezegd: Zij allen zijn verenigd op tawhied. Daarom betekent Oemma in deze context: de religie en dat is Islam.”
Dus de moslimgemeenschap is een gemeenschap met Islam als religie. Net zoals de Profeten verenigd waren op tawhied, zo ook zijn de moslims verenigd onder de dien van Islam.
Maar de quote van Az Zoejaaj, die ook door al Qoertoebie wordt aangehaald, maakt dit begrip nog een stuk duidelijker. Hij geeft namelijk aan dat het woord Oemma grammaticaal gezien een “haal” is. Dit betekent dat het vers een bepaalde situatie of toestand beschrijft waar de moslims zich in bevinden. De betekenis wordt dan: “Jullie zijn een Oemma zolang jullie verenigen op de waarheid. Als jullie verdeeld raken omtrent de waarheid dan stopt de eenheid en is men geen onderdeel meer van de eenheid.
Het vers spoort de moslim dus aan tot actie. Verenigd zijn op basis van Islam en op basis van de waarheid. Maar dit kan nog steeds best breed zijn. Wordt hier dan een bepaalde wetschool (madhab) of bepaalde partij bedoeld? Is het eenheid op financieel gebied of enkel spiritueel?
Om beter te begrijpen wat eenheid precies betekent is het noodzakelijk om naar de (Arabische) definitie te kijken van eenheid. Eenheid wordt vaak in het Arabisch aangeduid als وَحدة (wahdah). Een van de definities die hiervoor wordt gegeven is: “Een situatie waarin de mensen of dingen een worden”. Dit lijkt te duiden op het begrip dat alles hetzelfde moet zijn, een eenheidsworst. Toch is dit niet het geval. De vroege geleerden en zelfs de metgezellen van de Profeet (saw) hebben over uiteenlopende dingen van mening verschild. Toch kan er niet gezegd worden dat zij geen eenheid vormden. Zij vormden wel degelijk een eenheid ondanks de verschillen. Het begrip omtrent eenheid is dus geen totale en alomvattende eenheid in alle zaken van het leven van een moslim. Met andere woorden, om eenheid te hebben hoeft men het dus niet per se eens te zijn over álle dingen.
De vraag is dan, waarover dan wel? Een mooi voorbeeld hiervan kunnen we zien in de tijd van de Profeet (saw). Toen een stam genaamd Banoe Qoeraydah hun verdrag met de Profeet (saw) had geschonden en het extreem moeilijk maakte voor de moslims, stuurde de Profeet (saw) een aantal van de metgezellen naar Banoe Qoeraydah. Hij gaf hen de volgende instructies mee:
ألا لا يصلين أحد العصر إلا في بني قريظة
Voorwaar, niemand dient het asr gebed te verrichten voordat hij Banoe Qoeraydah bereikt.
Sommige metgezellen begrepen dit letterlijk en hebben hun gebed uitgesteld totdat zij Banoe Qoeraydah hadden bereikt. Anderen zeiden: Nee, de Profeet (saw) bedoelde enkel dat wij ons moesten haasten en niet dat wij ons gebed moeten uitstellen. Beide handelingen werden uiteindelijk goedgekeurd door de Profeet (saw).
De metgezellen hadden dus een groot verschil omtrent iets belangrijks zoals het gebed. Een gedeelte heeft gebeden en de rest niet. De rij in het gebed was dus niet compleet. Maar toen eenmaal iedereen aankwam bij Banoe Qoeraydah vormden alle metgezellen wél een front tegenover hun vijand. Dit laat zien hoe de Sahaba omgingen met verschillen en tegelijkertijd hun eenheid konden bewaren. Het verschil in gebed ontstond vanuit de ruimte die de Profeet (saw) heeft gegeven aan de metgezellen. De eensgezindheid tijdens de belegering vloeit tevens voort uit de woorden van de Profeet (saw); daar was namelijk geen speld tussen te krijgen en was belangrijker dan hun geschil over een detail in het gebed.
Dit voorval duidt tevens op het diepere begrip van eenheid in Islam. Het is het verenigen op de fundamenten van Islam. De zaken waar alle moslims het over eens zijn. Daar gaat eenheid over en niet over de vertakkingen. Het doel van eenheid in Islam is ook niet om meningsverschillen te elimineren. Hoe kan Islam dat doen terwijl iemand altijd wordt beloond voor zijn meningsverschil? Een geleerde die ijtihaad doet krijgt daar sowieso een beloning voor. Als hij tot een onjuiste conclusie komt, krijgt hij een beloning en twee beloningen als hij het uiteindelijk bij het rechte eind heeft. Islam stimuleert dus juist om over de vertakkingen te discussiëren. Het stelt de kaders vast en laat de moslims daarbinnen vrij.
Zo dienen wij ook te kijken naar verschil op basis van de etnische achtergronden van mensen. De mensen zijn in verschillende stammen en volkeren geschapen om elkaar te leren kennen. Het is daarom ook niet de bedoeling van Islam om van elke persoon een Arabier te maken of alle vormen van taal of cultuur (zolang deze niet tegen de fundamenten van Islam ingaan) te wissen. Echter, waar de moslims het in de geschiedenis over eens waren is dat zij ondanks al deze verschillen alsnog een eenheid dienen te vormen. Maar in de politieke zin. De kaders en bronnen van Islam zijn namelijk niet enkel spirituele richtlijnen maar praktische wetten die geïmplementeerd moeten worden. Het samensmelten van de moslims tot een Oemma betekent dat zij verenigd zijn in een land, onder een vlag met een leider. De geschillen die natuurlijkerwijs ontstaan in een samenleving, lost de leider voor hen op. Hij zorgt ervoor dat de neuzen dezelfde kant op wijzen en dat er volgens de doelen van Islam efficiënt wordt samengewerkt door de moslims. Dit is bovendien wat er wordt bedoeld met eenheid in de politieke zin: Het verenigen van een groep mensen in een entiteit op politiek, economisch en administratief gebied. Samen met het verenigen van het leger vormt zij daarbij een land. Het laat ruimte over om Shafi’i, Maliki, Hanbali of Hanafi te zijn. Uit de Maghreb of ergens uit Zuidoost-Azië te komen en dus verschillende talen te spreken. Maar het sluit de deur voor verdeeldheid als het aankomt op de grenzen, het verdelen van de welvaart en ondersteunen en beschermen van elkaar.
Wanneer dit concept afwezig is, is de eenheid ook afwezig en worden de symbolen van Islam met voeten getreden. Toen tijdens de kruistochten Palestina werd ingenomen, bleef Irak stil. Egypte en Andalusië bewogen niet. Ondanks dat in Andalusië dezelfde madhab, dezelfde Aqiedah en dezelfde taal werd gesproken waren zij toch verdeeld en konden de moslims elders overmeesterd worden. Hetzelfde lot heeft Andalusië overigens eeuwen daarna om dezelfde reden ook moeten ondergaan.
Daarom is het idee dat in de 19e eeuw zich als een wildvuur verspreidde, namelijk het idee van nationalisme, desastreus geweest voor de eenheid van de moslims. Samen met de kolonisatie van de moslimlanden heeft nationalisme ervoor gezorgd dat er tot op heden geen eenheid is onder de moslims. Met de verdeling in natiestaten is de eenheid van de Oemma namelijk ook verdeeld.
Uiteindelijk is het Abdoel Hamied door interne verschillen, kolonisatie en politieke manoeuvres niet gelukt om de moslims daadwerkelijk overal te kunnen verenigen. Maar hij begreep wel waar de werkelijke kracht van de moslims schuilde. Ironisch gezien heeft Engeland hetzelfde concept, namelijk de Khilafah, gebruikt om juist verdeeldheid te zaaien. Zij steunde de Sharief van Mekka om een opstand te starten tegen het Ottomaanse Rijk. En het was de angst dat de moslims alsnog zouden verenigen dat Engeland samen met het Westen uiteindelijk ertoe heeft bewogen om de Khilafah compleet te ontmantelen. In de hoop dat het de eenheid van de moslims voorgoed zou breken. Maar na de duistere periode waarin de moslims nu leven is er tóch licht aan het einde van de tunnel. Het is namelijk voorspeld door de Profeet (saw) dat er na een tijd van tirannieke leiders die geenszins de belangen van de Oemma behartigen, de Khilafah weer zal terugkeren. Hij zei namelijk:
ثم تكون خلافة على منهاج النبوة، ثم سكت
“Dan zal er een Khilfah komen op de methode van de Profeet. Daarna zweeg hij”
Wat onze rol op dit moment is, is om onder andere dit concept van eenheid te leren en te verspreiden onder de Oemma. Het betekent namelijk niet dat wij het over alles eens dienen te zijn. Wij kunnen en zullen onze geschillen houden. Maar over de Koran, de Profeet, de eer en het bloed van de moslims kunnen en mogen wij niet verschillen. Dat houdt in dat wij in woord en daad eensgezind zijn ondanks de fysieke barrières die de weg versperren. Wij staan op voor de Oeigoeren, net zoals wij opstaan voor de Rohingya-moslims of voor de moslims in Palestina. Wij zouden ons niet moeten laten verleiden om te verdrinken in lokale kwesties en het grote plaatje van de Oemma vergeten. Concepten van nationalisme moeten de deur gewezen worden en de concepten van broederschap in Islam zouden verwelkomd moeten worden. Het vertrouwen van de nieuwe generatie moslims moet groeien in de kracht van Islam en de oplossingen die het biedt voor de gehele mensheid. Wij dienen te leren over de systemen van Islam en wat het politieke systeem is in islam: de Khilafah. De aanwezigheid hiervan is namelijk wat het in praktische zin betekent om écht een Oemma te zijn.
