Sinds afgelopen winter is de gasprijs in Europa gestaag gaan stijgen. Wanneer alle factoren mee worden gewogen die momenteel voor de enorme prijsstijging van gas zorgen, kan er gesproken worden van een ‘perfect storm’. De prijs van gas is explosief gestegen en het is de grootste factor (energie in algemene zin) van de alsmaar groter wordende inflatie.
Wat zijn de factoren die meespelen in het alsmaar groter wordende inflatieplaatje?
Kort samengevat zijn dit de volgende:
- De coronapandemie en de chaos op het gebied van supply chain (denk aan de chiptekorten)
- Vreemde politieke beslissingen. Bijvoorbeeld: Duitsland die van kernenergie afziet. Zeker wanneer wij het volgende punt in acht nemen:
- Rusland die geen gas meer levert aan Europa
- Energietransitie van Europa
- Kosten van grondstoffen
Aan de ene kant is Europa bezig met een energietransitie. De EU wil van gas, steenkolen en kernenergie af en meer focussen op duurzame energie. Maar tegelijkertijd is er een grote afhankelijkheid van Rusland voor gas.
De afhankelijkheid van Europa van Rusland voor energie uitgedrukt in percentages is als volgt:
- 29% van import van olie komt uit Rusland
- 43% van het gas wordt geïmporteerd uit Rusland
- 54 % van vaste fossiele brandstoffen zoals kolen komen uit Rusland
In dit artikel zullen we ingaan op de achtergrond van de crisis waarin we een blik werpen op haar oorzaken en vervolgens zullen we in het kort de vraag beantwoorden hoe islam hiernaar kijkt en dit probleem zou oplossen.
Achtergrond van de crisis
Na de Tweede Wereldoorlog werd de afhankelijkheid van geïmporteerde energie een politieke werkelijkheid. In 1972 was West-Europa voor 59,6 procent afhankelijk van olie. Verreweg het grootste gedeelte daarvan werd geïmporteerd vanuit de Perzische Golf en Noord-Afrika.
In oktober 1973 vond de oorlog tussen Syrië, Egypte en “Israël” plaats. Amerika bood “Israël” hulp en dit werd beantwoord door een olie-embargo door de Arabische landen. De Arabische landen verminderden de productie met 25 procent tussen oktober 1973 en januari 1974. Dit embargo werd uitgebreid van Amerika naar Portugal en ook uiteindelijk Nederland. De oorlog werd toen als excuus gebruikt door de OPEC-landen om de prijs te verdubbelen in oktober, en daarna nog eens in januari 1874.
Deze actie zorgde in Amerika voor lange rijen bij de pompstations en zorgde voor inflatie en economische crises gedurende de jaren zeventig. De schok was echter nog groter in Europa dat nog veel meer afhankelijk was van olie. In de winter van 1973 was Europa voor 72 procent afhankelijk van olie uit Arabische landen. Ondanks het feit dat Frankrijk, West-Duitsland, Italië en Engeland niet direct het doelwit waren van deze maatregelen, ervoeren zij wel grote tekorten met prijsstijgingen en inflatie tot gevolg. Zij dreigden hierdoor in een recessie te belanden.
Uiteindelijk heeft Europa hier omheen gewerkt door te zoeken naar eigen olievelden. Engeland, in de Noordzee tezamen met Shell die het verschepen van olie opnieuw had ingepland zodat zij om de embargo heen konden werken. Veel van het kapitaal dat is gemaakt gedurende die periode door de OPEC-landen, is uiteindelijk beland in de financiële sector (lees westerse banken). Veertien procent ging naar Britse banken, 40 procent naar de EEC (European Economic Community) en 20 procent naar de VS. Het langetermijneffect van de olieschok was dus dat de financiële sector hard kon groeien en uitbreiden.
De schaal van de huidige energiecrisis is vergelijkbaar met de crisis in 1970. Maar net zoals er toen geen totale black-out was, is de kans groot dat het dit keer ook niet gaat leiden tot totale chaos.
Als wij kijken naar de huidige energiecrisis, dan zien wij dat:
- Gasvoorraden zijn gevuld tot meer dan 90% in Europa
- Er nu al een daling in de consumptie van energie te merken is
- Een prijsplafond door de EU is voorgesteld
- Dat er heel veel geld wordt gespendeerd om inwoners te compenseren
Europa heeft dus diepe zakken en kan zich wel voorlopig uit de crisis ‘kopen’. Toch is het niet allemaal goed nieuws. De rekening van deze gascrisis komt namelijk voor een groot gedeelte te liggen bij de gewone burger.
Terwijl er in Nederland steeds meer mensen onder de armoedegrens zakken, meldt Shell dat zij weer recordwinsten heeft geboekt. Unilever verhoogt ook de prijzen van vele levensmiddelen als gevolg van de gestegen grondstofprijzen om de winstgroei op peil te houden.
De rekening van de crisis komt dus zoals vaker bij crises binnen het kapitalisme bij de burger terecht. De kloof tussen rijk en arm wordt steeds merkbaarder en de gewone burger merkt nu steeds meer dat essentiële levensmiddelen steeds minder betaalbaar worden.
De visie van islam op energie en het leveren van energie
Niet zo lang geleden is energie geprivatiseerd in Nederland. Het idee in de ogen van het liberale kapitalisme is dat door vrije marktwerking concurrentie en innovatie meer gestimuleerd worden. Dit zou uiteindelijk gunstig voor de consument moeten uitpakken want die moet profiteren van een product of dienst van de best mogelijke kwaliteit, met de beste prijs.
Je kan zeggen dat in het geval van energie dit lang ook het geval was. Gas en elektriciteit waren lang (zeker vergeleken met nu) spotgoedkoop en energie was altijd beschikbaar zonder veel issues.
Echter, in de tussentijd zijn alle energiebedrijven zoals Eneco en Essent in handen gekomen van buitenlandse bedrijven. Zo is Mitsubishi voor 80 procent eigenaar van Eneco en is Essent sinds juni 2020 in handen van het Duitse E.ON.
Nu met de energiecrisis moeten de landen in de EU veel geld uittrekken om energie betaalbaar te houden. Geld dat uiteindelijk komt van de belastingbetaler. Dit terwijl de energieleveranciers exorbitante winsten maken. Regeringen worstelen om de overwinsten af te romen, maar het is nog maar de vraag of dit echt gaat lukken. Want wat is precies ‘genoeg’ winst? En hoe weet je dat bedrijven niet altijd op het maximale winstpercentage proberen uit te komen? De markt is dus eigenlijk instabiel gebleken. Aan de ene kant vanwege een bijzonder grote afhankelijkheid van Rusland voor energie. En aan de andere kant vanwege een vrije markt die kans ziet (en die ook pakt) om maximaal te profiteren van de verhoogde prijzen.Daarnaast hebben deze bedrijven een just in time mentaliteit. Dit betekent dat zij heel weinig voorraad aanhouden om kostenefficiënt zijn. Dit is een risico en kan in tijden van crisis zorgen voor extra kwetsbaarheid.
Een ander punt is dat kapitalisme de drive heeft om constant winst maken en ziet zodoende energie niet als essentieel middel voor het behoud van de mensheid. Daarom heeft privatisering uiteindelijk de prijs van de energierekening omhoog geduwd zoals bijvoorbeeld in Engeland waar men een twee keer zo hoge energierekening heeft. Nu zien wij ook dat Europa de hoofdprijs betaalt voor energie zodat wij in Europa de winter door kunnen komen. Hier zit echter wel een keerzijde aan, want armere landen kunnen zo de verhoogde prijzen niet (meer) betalen. Deze landen blijven dus nog vaker in het duister tasten omdat zij simpelweg de nieuwe prijs niet kunnen betalen.
De toekomst ziet er voorlopig niet rooskleurig uit want Europa zit midden in een energietransitie: In 2035 mogen er alleen nieuwe elektrische auto’s van de band afrollen. Tegen die tijd moet stikstof gehalveerd zijn en moet Europa zoveel mogelijk energieneutraal zijn. Het idee is dat men minder afhankelijk is van gas. Maar zelfs als de EU Russisch gas vervangt dan is dit slechts een derde van haar energiebehoefte en er moet dan worden getracht de rest te compenseren met kolen, kernenergie of groene energie, genomen van de zon en wind.
Op dit moment is de verwachting dat Europa wel de winter door kan komen aangezien zij tot meer dan 90 procent de gasvoorraden heeft gevuld, maar op de langere termijn is de EU de crisis nog niet uit de weg gegaan.
Hoe zit dit eigenlijk in islam? Kan energie eigenlijk geprivatiseerd worden? En mogen grote multinationals deze middelen bezitten en grove winst maken?
De Profeet (saw) heeft gezegd:
الْمُسْلِمُونَ شُرَكَاءُ فِي ثَلَاثٍ الْمَاءِ وَالْكَلَإِ وَالنَّارِ
“De moslims zijn partners in drie zaken, water, weiland en vuur.”
[Overgeleverd door Ahmad]
Dit betekent dat gas, olie en elektriciteit gemeengoed zijn van de moslims. Het wordt gekenmerkt als essentieel en dient door de islamitische staat (al Khilafah) te worden ingezet om essentiële industrie draaiende te houden en natuurlijk voor huisvesting. Ze is geen middel waarover gespeculeerd mag worden omdat speculatie sowieso verboden is en een van de redenen dat de prijzen worden verhoogd, hoger dan wanneer er niet gespeculeerd zou worden.
De overlevering spreekt tevens van het feit dat de moslims gezamenlijk eigenaar zijn. Dat betekent dat gasvoorraden en olievelden geen eigendom kunnen zijn van een Shell of BP. Het is gemeengoed. Er kunnen bedrijven bestaan die in dienst van de staat energie extraheren, zonder dat zij eigenaar zijn van de velden of van de gas of olie zelf. De opbrengsten gaan direct naar de staatskas en de gelden dienen ingezet te worden door de staat ten dienste van de burgers. In Nederland bevindt zich de grootste gasvoorraad van Europa. De opbrengsten van dit gas heeft Nederland zeer rijk gemaakt en voor een groot gedeelte de verzorgingsstaat gefinancierd. Toch zagen wij dat de NAM (waar Shell een onderdeel van was) hier van mee heeft geprofiteerd zonder dat het maatschappelijk betrokken bleef bij de gevolgen van het boren naar gas (zoals met het geval bij de aardbevingen in Groningen).
In islam zou deze crisis zich niet hebben voorgedaan omdat essentiële middelen niet geprivatiseerd worden. Bovendien wordt er niet over gespeculeerd, wat voor de extreme volatiliteit zorgt die wij op dit moment meemaken. Maar belangrijker nog is dat de moslimlanden rijk zijn aan olie en gas en compleet onafhankelijk van energie kunnen zijn. Onze landen worden nu het hardst geraakt terwijl een paar moslimlanden juist voor een crisis zouden kunnen zorgen in de gehele westerse wereld. Dit is te danken aan het feit dat de gehele wereld is afgestapt van het systeem van islam. Het afwenden van islam door ons als collectief blijft ervoor zorgen dat wij van de ene in de andere crisis belanden. Wij dreigen nu letterlijk en figuurlijk in het duister te tasten zonder het licht van islam.
Net zoals wij zagen met de economische crisis van 2009, is nu ook de energiecrisis veroorzaakt door slecht beleid en hebberigheid van kapitalisten. En een nog belangrijker feit is dat wij een trend zien van het liberale kapitalisme en dat het keer op keer voor instabiliteit zorgt. Het is geen systeem voor het behoud en bescherming van de samenleving. Mens en natuur lijden eronder ten koste van de verrijking van een enkeling. Wij dienen daarom de oplossingen die islam ons heeft geboden te bestuderen en opnieuw te ontdekken wat onze uitweg is uit deze crisis en dat is in de richting van de islamitische ideologie in de vorm van een eigen politieke entiteit genaamd de islamitische staat al Khilafah.
