In 2006 ontving de econoom Muhammad Yunus uit Bangladesj als eerste persoon ooit van het Indische sub-continent (Pakistan, Indië, Bangladesj en Sri Lanka) een Nobelprijs. Opvallend genoeg kreeg hij niet de Nobelprijs voor Economie, zijn vakgebied, maar de Nobelprijs voor de Vrede.
Volgens het Nobel Committee had hij als voorzitter van de Grameen Bank, opgericht in 1976, de arme mensen in Bangladesj een mogelijkheid op een toekomst vrij van armoede gegeven. “En blijvende vrede”, zei het Nobel Committee, “kan niet gerealiseerd worden tenzij grote groepen van de bevolking manieren vinden om zich te bevrijden van armoede”. [1]
Wat de Grameen Bank van Yunus precies doet is zeer kleine rentedragende leningen aanbieden aan arme van mensen, het zogenaamde microkrediet. Voor de meeste mensen was microkrediet op dat moment nog een onbekend fenomeen, maar de Nobelprijs voor Yunus veranderde dit drastisch. Yunus zelf werd wereldberoemd, hij mocht zelfs meespelen in een aflevering van de populaire Amerikaanse animatieserie “The Simpsons”. [2] En in zijn spoor werd het microkrediet ook wereldberoemd. Bijvoorbeeld de Wereldbank adopteerde het microkrediet als één van de voornaamste manieren waarop zij armoede wil bestrijden. [3] En overal ter wereld begonnen beroemdheden hun status in de samenleving te gebruiken om het microkrediet te promoten, zoals Bono, zanger van de Ierse pop-band U2; de Amerikaanse actrice Nathalie Portman; en prinses Maxima in Nederland.
De echte Mohammed Yunus samen met de Mohammed Yunus van “The Simpsons”
Het idee achter microkrediet
Het idee achter microkrediet is dat arme mensen door geldgebrek hun capaciteiten niet kunnen benutten. Bijvoorbeeld, als ze een goed idee voor een nieuwe onderneming hebben dan hebben ze geen geld om deze onderneming op te zetten. Of als ze een stukje land bezitten dan hebben ze geen geld om de werktuigen te kopen waarmee ze dit land productief zouden kunnen benutten. Dus als deze mensen een beetje geld in handen zouden krijgen, dan zouden ze hun inkomen relatief veel kunnen laten groeien. Maar, zo zegt het microkrediet in lijn met de kapitalistische traditie, om arme mensen dit geld gewoon te geven zou slecht zijn. Want, zo beweert de kapitalistische traditie, dit zou de mensen afhankelijk maken van de gevende hand en hen de motivatie ontnemen om zelf te werken voor verbetering van hun situatie. Daarom stelt het microkrediet voor om de arme mensen te laten betalen voor het geld dat zij lenen. Oftewel, het stelt een rentedragende lening voor. Want dan, zo zegt het microkrediet, kan de arme persoon zijn inkomen vergroten en blijft hij gemotiveerd om te werken. En met het vergrootte inkomen is het makkelijk voor hem om een beetje rente te betalen over zijn lening.
De meeste gewone banken zijn echter niet bereid om hele kleine leningen te geven aan mensen die arm zijn. Want de administratie van een lening kost geld. Dus op een kleine lening met een kleine rente kan een gewone bank geen geld verdienen. En als een bank een grote rente vraagt voor een kleine lening, dan wordt de arme niet geholpen. De groei van zijn inkomen zou dan helemaal opgaan aan rente. Microkrediet probeert dit probleem op te lossen.
De Grameen Bank van Yunus gaf kleine leningen aan arme individuen die zich in een groep georganiseerd hadden. De bank minimaliseerde zo haar administratiekosten omdat het de verschillende kleine leningen als één grote lening kon behandelen. Bovendien, door een individuele lening onderdeel te laten zijn van een grote lening aan een groep minimaliseerde de bank het risico op wanbetaling. De bank stelde namelijk de groep verantwoordelijk als iemand van onder hen te laat betaalde. Al was iemand slechts een dag of een uur te laat met betalen, dan weigerde de bank nieuwe leningen aan heel de groep. De groep hielp de bank daarom om ervoor te zorgen dat iedereen altijd op tijd betaalde. De Grameen Bank van Yunus gebruikte dus groepsdwang in plaats van een incassobureau. En zo was de Grameen Bank van Yunus in staat om microkrediet goedkoop te organiseren, waardoor het ook met slechts een kleine rente op haar kleine leningen winstgevend kon zijn.
Dit model voor microkrediet dat de Grameen Bank van Yunus pionierde was zo een succesvol business-model dat velen het voorbeeld van Yunus volgden. Yunus begon in 1976 het microkrediet in het dorpje Jobra in Bangladesj met $27. [4] Iets meer dan dertig jaar later, in 2009, was het microkrediet in Bangladesj gegroeid een business van $2,6 miljard [5], en $5 miljard in India [6], en $38 miljard wereldwijd. [7]
Wat het microkrediet bereikt heeft
Vanuit het perspectief van de arme mensen die door microkrediet geholpen zouden moeten worden is het idee van microkrediet minder successvol gebleken. De econoom Ralph de Haas van de Europese Bank voor Reconstructie en Ontwikkeling deed onderzoek naar de invloed van microkrediet op armoede vermindering en kwam tot de volgende conclusie: “Het blijkt onmogelijk om aan te tonen dat microkrediet mensen systematisch aan armoede laat ontsnappen”. [8] Een andere econoom, Milford Bateman, deed eenzelfde onderzoek naar het succes van microkrediet in armoedevermindering. In zijn conclusies ging hij in op de bewering van de aanhangers van het microkrediet dat het arme mensen uit de armoede heeft geholpen door hen in staat te stellen een eigen bedrijfje te beginnen: “De meeste van de eenvoudige microkrediet-ondernemingen mislukken na slechts enkele jaren in operatie te zijn geweest. In Bosnië, bijvoorbeeld, rapporteerden onderzoekers van de Wereldbank dat de mislukkingsratio van microkrediet-ondernemingen binnen één jaar na hun oprichting dicht bij de 50 procent kwam. Onderzoek dat gedaan is naar een aantal microkrediet programmas in de Indiase staat Tamil Nadu heeft duidelijk gemaakt dat gemiddeld slechts 1 procent van de microkrediet-ondernemingen nog in operatie waren drie jaar na hun oprichting. Zoals in iedere loterij of kansspel slagen een paar erin om microkrediet-ondernemingen te vestigen waardoor ze een redelijk leven kunnen leiden, maar deze unieke en vaak tijdelijke successen worden overwelmd door de mislukkingen die grotendeels genegeerd worden.” [9]
Uit onderzoek van de Aziatische Ontwikkelingsbank door de econoom Nimal Fernando is verder gebleken dat het microkrediet haar belofte van “kleine leningen tegen kleine rentes” niet na is gekomen: “De nominale rente die de meeste Micro Finance Institutions (MFIs) in de regio (Azië) vragen variëert van 30 procent tot 70 procent per jaar. De effectieve rente is nog hoger omdat de MFIs commissies en onkostenvergoedingen vragen.” [10]
Zulke rente-percentages hebben als gevolg dat iemand die een microkrediet aangegaan is zich in verdere problemen gestort heeft. Hoe kan hij ooit de rente over zijn lening betalen? Korshed Alom, een voormalige medewerker van de Grameen Bank, verklapte welke taktieken die bank er op na hield om de mensen te dwingen te betalen: “Hun (Grameen Bank) taktiek is om leners bang te maken en te beledigen. We zeggen tegen hen dat ze hun kleren moeten verkopen, dat ze geen andere keus hebben. Ik ben niet trots op mezelf, maar verschillende keren ben ik zelfs verplicht geweest om te zeggen ‘verkoop je kinderen!’.” [11] Door deze onmenselijke druk op de meest arme van mensen te plaatsen om hen de immense rente percentages te laten betalen is zelfmoord onder gebruikers van microkrediet-leningen een groot probleem geworden in India. [13]
De reeds aangehaalde econoom Milford Bateman concludeerd uit zijn onderzoek naar microkrediet dan ook dat het een grote mislukking is geweest: “De internationale ontwikkelingsgemeenschap wordt nu geconfronteerd met de realiteit dat, als geheel, microkrediet voor wat betreft ontwikkeling een blunder van historische proporties is geweest.” De arme mensen zijn opgezadeld met kleine leningen tegen immense rentes die ze niet kunnen betalen, en ze zijn zonder de kennis en opleiding gelaten die nodig is om het geleende geld effectief te kunnen benutten: “Het meest tekenend voor wat eigenlijk de echte uitkomst is (…) is het verdietige lot van Jobra, het beroemde dorp in Bangladesj waar Muhammad Yunus de microkrediet revolutie effectief begon tegen het einde van de 1970’er jaren. Helaas, na ongeveer dertig jaar van ongeëvenaard eenvoudige toegang tot microkrediet zitten haar inwoners nog altijd gevangen in extreme armoede en uitsluiting. (…) Het is zelfs zo dat de meeste van de eenvoudige inkomen genererende activiteiten die ondersteund werden door de Grameen Bank na een korte periode geëindigd zijn in mislukking. Hieronder ook de allereerste klant van de bank, Sufiya Begum, die Muhammad Yunus vele malen prijst in zijn biografie voor haar advies en standvastigheid, maar die in werkelijkheid stierf in diepe armoede in 1998 nadat al haar kleine inkomen genererende projecten op niets uitgelopen waren.” [13]
Het succes van microkrediet voor Muhammad Yunus
Muhammad Yunus, echter, zal zeggen dat microkrediet niet helemaal mislukt is, zo bleek uit een recent nieuwsbericht uit Bangladesj: “Dr. Yunus en zijn vrouw beschikken over een enorme hoeveelheid gebouwen en rijkdommen in Bangladesj en daar buiten. In Gulshan, het meest dure gebied in Dhaka (de hoofdstad van) Bangladesj, vert.) is Dr. Yunus eigenaar van een flat van 5400 vierkante voet (500 vierkante meter) welke gewaardeerd wordt op 120 miljoen Bangladesji Taka ($1,5 miljoen). Een andere flat van 3000 vierkante voet (275 vierkante meter) in Kalabagan van Dhaka is waard 30 miljoen Bangladesji Taka ($0,4 miljoen). Hiernaast bezit Dr. Yunus ook een koninklijk paleis in Spanje. Heel veel bezittingen zijn gevonden in Chittagong en andere steden. Aan de andere hand, een luxe vila van vijf verdiepingen staat geregistreerd op naam van de vrouw van Dr. Yunus Afrozy Yunus, op plot nummer 70, weg nummer 12, in de 13e sector van de meest moderne wijk van Dhaka, Uttara. Zij is ook eigenares van een stuk land voor woningontwikkeling ter grootte van 1 acre (4050 vierkante meter) in het gebied Mirpur Lalkuthi en ongeveer 1 acre (4050 vierkante meter) van een stuk land voor woningontwikkeling nabij de universiteit Jahangir Nagar in Savar. Ze bezit ook een huis in Londen. (…) Hiernaast bezit Dr. Yunus deposito’s ter waarde van 540 miljoen Bangladesji Taka ($7,0 miljoen), een deel waarvan zijn Nobel-prijsgeld is. Het is ook algemeen bekend dat Dr. Yunus een immense hoeveelheid geld heeft in banken in Amerika, Spanje, Frankrijk en Zwitserland. Er zijn ook deposito’s ter waarde van ongeveer 100 miljoen Bangladesji Taka ($1,3 miljoen) op naam van de dochter en vrouw van Dr. Yunus. Het is ook bekend gemaakt dat Dr. Yunus de dochter van zijn eerste vrouw, Monica, een flat in Amerika en geld ter waarde van van ongeveer 100 miljoen Bangladesji Taka ($1,3 miljoen) heeft gegeven.” [14]. Voor Muhammad Yunus zelf, met andere woorden, is het microkrediet wel een groot succes geweest.
[1] “Text: Nobel Peace Prize citation”, www.news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6047286.stm [2] “Micro-credit pioneer Yunus to star on The Simpsons”, www.bbc.co.uk/news/world-south-asia-10771300 [3] “Microfinance”, Wereldbank, http://go.worldbank.org/XZS4R3M2S0 [4] “Microcredit won’t make poverty history”, www.guardian.co.uk/business/2006/oct/17/businesscomment.internationalaidanddevelopment [5] “Microcredit in Bangladesh”, Microcredit Regulatory Authority Bangladesh, www.mra.gov.bd/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=29&Itemid=80 [6] “India’s $5 billion microfinance industry faces backlash over profits”, Christian Science Monitor, www.csmonitor.com/World/Asia-South-Central/2010/1117/India-s-5-billion-microfinance-industry-faces-backlash-over-profits [7] “Microbanking Bulletin, December 2009 (Issue No. 19)”, Microfinance Information eXchange, www.themix.org/publications/microbanking-bulletin/2009/12/mfi-benchmark-analysis-microbanking-bulletin-december-200 [8] “Microkrediet: wondermiddel of pijnstiller?”, Ralph de Haas, www.mejudice.nl/artikel/753/microkrediet-wondermiddel-of-pijnstiller [9] “Why Doesn’t Microfinance Work?”, Milford Bateman, www.redpepper.org.uk/the-illusion-of-poverty-reduction/ [10] “Why are Microfinance Interest Rates so High? Asian Development Bank Paper Explains”, Nimal A. Fernando, www.microcapitalmonitor.com/cblog/index.php?/archives/284-Why-are-Microfinance-Interest-Rates-so-High-Asian-Development-Bank-Paper-Explains.html [11] “The crushing burden of microcredit”, www.france24.com/en/20080404-bangladesh-burden-microcredit-caring-grameen-bank-mohammed-yunnus&navi=ASIE-PACIFIQUE [12] “Suicides in India Revealing How Men Made a Mess of Microcredit”, www.bloomberg.com/news/2010-12-28/suicides-among-borrowers-in-india-show-how-men-made-a-mess-of-microcredit.html [13] Ibidem noot 9 [14] “Dr. Yunus’s micro-credit yielded huge wealth and properties for him”, www.allvoices.com/contributed-news/9099691-dr-yunus-owns-huge-wealth
